پولشویی (Money Laundering) همان‌طوری که از نامش پیداست به معنای شستن پول‌های کثیف است و به جرمی اشاره دارد که در آن پول های حاصل از فعالیت های غیرقانونی، سالم و قانونی نشان داده می شوند یا به عبارت دیگر مخفی کردن منبع اصلی اموال ناشی از جرم و تبدیل آنها به اموال پاك و مشروع است، به گونه اي که یافتن منبع اصلی مال غیر ممکن یا دشوار شود. .بسیاري از جنایات سازمان یافته با هدف کسب درآمد صورت می گیرد و در این میان خیلی از مجرمان، جرم را در قبال دریافت پول نقد انجام می دهند. با به دست آمدن مقادیر زیاد پول براي مجرمان این مسأله براي آنها اهمیت پیذا می کند که چگونه بدون ایجاد جلب توجه ، درآمدهاي حاصله را قانونی جلوه داده و از آن ها استفاده نمایند. براي انجام این کار از فرآیندي به نام پولشویی استفاده می کنند.
تاریخچه پولشویی :
تاریخجه پولشویی به دوران باستان برمی‌گردد. در آن زمان برخی از مردم، اموال خود را به دلیل جلوگیری از تصاحب توسط دولت یا پادشاهی یا فرار از مالیات مخفی می‌کردند. آنها حتی ممکن بود اموال خود را به یک کشور دوردست بفرستند و در یک کسب و کار سرمایه گذاری کنند. همچنین درباره تاریخچه پولشویی نظرات مختلف دیگری وجود دارد که نزدیک ترین نظریه مربوط به قرن بیستم و زمانی است که قمار در آمریکا ممنوع شد. در دهه 1930 میلادي سران مافیاي آمریکایی بر شبکه اي از رختشوي خانه هاي سکه اي آن کشور مالکیت داشتند. گروه‌های تبهکار و در راس آنها آلفونسه گابریل کاپون، مشهور به آل کاپون، با خریداری شمار زیادی از رخت‌شوی خانه‌های سکه‌ای، پول حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی خود را به نام درآمد کسب‌شده از فعالیت این رخت‌شوی خانه‌های عمومی به چرخ اقتصاد رسمی وارد می‌کردند. حساب کشی از این مکان ها به دلیل ماهیت فعالیت خدماتی دشوار بود و اصولاً راهی برای کنترل میزان درآمدهای حاصل از آن نبود.
ویژگی های جرم پولشویی :
جرم ثانویه: به این معنی که ابتدا باید جرم اولیه مانند قاچاق مواد مخدر،کلاه برداري، آدم ربایی، قمار و … اتفاق بیافتد تا مجرمان بتوانند وجوه حاصل از آن جرم را جهت از بین بردن منشأ پول در فرایند پولشویی قرار دهند.
- جرم فراملی: به این معنی است که جرم پولشویی محدود به جغرافیایی خاص یا مرزهاي حاکمیت یک کشور نبوده و می تواند با فراتر رفتن از مرزهاي یک کشور، به مرتکبین این جرم کمک کند.
- جرم سازمان یافته: به این معنی است که فعالیتهاي غیرقانونی اغلب به وسیله گروهی به هم پیوسته و منسجم از افراد ماهر، متخصص و تحصیل کرده انجام میشه که تقسیم وظایف بین اعضاي گروه به هر یک از آنها توانمندي بیشتري در جهت انجام وظایف خود بخشیده و باعث می شود در صورت دستگیري یکی از اعضاي گروه آسیب زیادي به فرآیند پولشویی وارد نشده و به سرعت فرد دیگري به راحتی جایگزین می گردد.
- جرم یقه سفیدها: پولشویی جرم فرهیختگان یا یقه سفیدان است. یقه سفیدها وابسته به تشکیلات و سازمانی های مهم و از موقعیت اجتماعی بالایی برخوردار هستند. اغلب جزء طبقه مرفه و نخبگان بوده و ازنظر سیاسی و اقتصادي نیز صاحب نفوذند.
انواع پول نامشروع:
پول خاکستري: درآمد حاصل از فروش کالا یا خدماتی است که پرداخت مالیات حاصل از درآمد آن از نظر دولت پنهان می ماند و به به نوعی فرارمالیاتی است که می تواند ناشی از عملیات غیرقانونی و یا حتی قانونی باشد!
- پول کثیف: عواید ناشی از فعالیت مجرمانه است. تفاوت پول کثیف و خاکستري را می توان در مبناي قانونی یا غیرقانونی بودن فعالیت مالی انجام شده دانست. یعنی پول خاکستري ناشی از فعالیت هاي غیرقانونی وحتی قانونی با نیت مجرمانه حاصل می شود لیکن پول کثیف ناشی از یک فعالیت غیر قانونی(جرم اولیه) و با قصد مجرمانه(پولشویی)بدست می آید.
- پول ملتهب : به نوعی پول اطلاق می شود که به لحاظ تغییرات سریع اقتصادي، اجتماعی و سیاسی از کشورها با سرعت نقل و انتقال بالا به ارزهاي خارجی و یا صور دیگرکالاهاي گران بها نظیر سنگ ها و فلزات قیمتی و… تبدیل شده و به سمت مقاصد (مکان ) امن روانه می گردد.
مراحل پولشویی چیست؟
- مرحله جایگذاري و قرارگیري : The placement stage
- مرحله لایه گذاري (پوشاندن و سرپوش نهادن) : The layering stage
- مرحله یکپارچه سازي : The integration stage
مرحله اول : جایگذاری و قرارگیری :
جایگذاري مرحله اي است که در آن مجرمان عواید حاصل از جرم را با دور شدن از محل بدست آوردن آن و تبدیل آن از حالت اصلی به صورت دارایی هاي دیگر مثل حواله هاي پستی، چک هاي مسافرتی و سایر اوراق بهادار در می آورند. در این مرحله ممکن است که مجرمان براي تزریق عواید حاصل به سیستم مالی به مکان هایی که شک برانگیز نبوده و نظارت ضعیفی بر عملکرد آنها وجود دارد سفر نمایند. از جمله روش هایی که در این مرحله مورد استفاده مجرمان قرار می گیرد شیوه اي است که در اصطلاح اسمورفینگ (تکثر سپرده گذاري) نامیده می شود با این توضیح که وجوه کلان، به مبلغ هاي کوچک که حساسیت برانگیز نیست تقسیم شده و در بانکهاي داخلی یا دیگر موسسات مالی رسمی و غیر رسمی سپرده گذاري می شود.به طور کلی هر نوع داد و ستدي که داراي قابلیت انجام معاملات با نقدینگی بالا باشد می تواند در مرحله جایگذاري مورد استفاده قرار گیرد، این مرحله ضعیف ترین حلقه از زنجیره پولشویی است زیرا امکان کشف آن بسیار زیاد است مگر اینکه وقفه طولانی بین جمع آوري پول و داخل کردن آن به نظام بانکی ایجاد شود.
مرحله دوم: لایه گذاري
لایه گذاري مرحله دوم فرآیند پولشویی می باشد. هدف این مرحله مخفی کردن منشأ درآمد یا مشروع جلوه دادن آن است. به این ترتیب که با ایجاد لایه هاي پیچیده مبادلات مالی و یا مجموعه اي از نقل و انتقالات متعدد، رد جرائم ارتکابی پنهان بماند و مجرمان بتوانند از منافع حاصله استفاده کنند. این مرحله با انجام عملیاتی مثل انتقال الکترونیکی وجوه از طریق شبکه الکترونیکی، انجام معاملات با کارگزاران سهام، کالا و انجام معاملات صوري، خروج منابع از کشور و… انجام می شود. شرکت هاي کاغذي یا پوسته ای (شرکتی است که فقط بر روی کاغذ وجود دارد و هیچ دفتر یا کارمندی ندارد، می‌توانند به عنوان ابزاری برای نقل و انتقالات مالی بدون آنکه خود وظیفه خاص یا دارایی قابل توجهی داشته باشند استفاده شوند) نیز ابزاري مناسب در این مرحله می باشند چرا که در این شرکت ها با اتکاء به قوانین رازداري بانکی، از افشاي اطلاعات مالکان شرکت خودداري می شود. به عبارت دیگر در این مرحله شستشو کننده با اتکاء به اصل راز داري بانک ها و محرمانه بودن رابطه وکیل و موکل به اختفاي هویت خویش می پردازد و شبکه پیچیده اي از انتقالات مالی به وجود می آورد.
مرحله سوم: یکپارچه سازي
در این مرحله مجرمان سعی می کنند که ظاهري مشروع و قانونی براي عواید حاصله فراهم نمایند، به طوري که پول نامشروع حاصل از ارتکاب جرم با منابع مشروع مخلوط شده و به نحوي وارد جریان اصلی نظام اقتصادي می شود که دیگر هیچ ردي از خود باقی نگذارند. چنانچه مرحله لایه گذاري با موفقیت انجام شود؛ وجوه، شکل و ظاهر قانونی به خود می گیرند و تفاوت بین ثروت قانونی و غیر قانونی مشکل خواهد بود. در این مرحله، وجوه انباشته شده در لایه هاي مختلف، صرف خرید دارایی هاي قانونی می شود و با ورود به نظام رسمی مالی و اقتصادي با سایر دارایی ها همگون می شود.
سازمان ها و نهادهاي بین المللی متولی مبارزه با پولشویی:
- گروه ویژه اقدام مالی (FATF) : این گروه در سال 1989 از سوی کشورهای گروه 7 (آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و کانادا) تشکیل شد و هدفش توسعه و پیشرفت واکنش بین المللی نسبت به مسئله پولشویی است. در اکتبر 2001 ، گروه اقدام مالی مأموریت خود را گسترش داد و بخش مبارزه با تروریسم نیز به این گروه اضافه گردید. در حال حاضر، 37 حوزه قضایی (کشور و سرزمین) و 2 سازمان منطقه اي عضو گروه اقدام مالی هستند.FATF به منظور استانداردسازي سیاست ها در حوزه مبارزه با پولشویی و نیز با توجه به اختلافاتی که در قوانین داخلی کشورها وجود دارد اقدام به تعریف این سیاستها در قالب توصیه نامه نموده است. این توصیه نامه اولین بار درسال 1990 توسط این نهاد و در قالب چهل توصیه به عنوان اولین قدم براي مبارزه با سوء استفاده از دستگاههاي مالی توسط مجرمان مواد مخدر تهیه شده است.
- صندوق بین المللی پول (IMF) : یکی از شناخته شده ترین موسسات وابسته به سازمان ملل متحد و تنها سازمان بین المللی است که با کلیه کشورها در ارتباط بوده و مسئولیت تنظیم و ثبات و نظارت سیستم پولی ، مالی بین المللی را برعهده دارد. تعداد کشورهاي عضو بانک جهانی را که در بدو تأسیس اندك بود اکنون به 181 عضو رسیده است.
- صندوق بین المللی ترمیم و توسعه (IBRD): بانک بین المللی ترمیم و توسعه با وجود اینکه یکی از آژانس هاي تخصصی سازمان ملل متحد است ولی تشکیلات، سازمانی مستقل از سازمان ملل متحد دارد. هدف اصلی بانک بین المللی ترمیم و توسعه پرداخت وام است آن هم براي اجراي طرح هاي عمرانی یا بازسازي که جنبه تولیدي داشته باشد.
- بانک جهانی(WORLD BANK)
- سازمان تجارت جهانی(WORLD TRADE ORGANIZATION)
- گروه اگمونت: گروه اگمونت یک اتحادیه بین المللی متشکل از 166 واحد اطلاعاتی مالی 7کشورهاي مختلف جهان است که درسال 1995 در بروکسل در کاخ اگمونت به منظور هماهنگی بیشتر بین واحدهاي مسئول مبارزه با پولشویی و مقابله با تأمین مالی تروریسم شکل گرفت و دبیرخانه این نهاد از سال 2007 در کانادا می باشد.
- کمیته بال (BASEL): یکی از مراجع بسیار مهم و فعال در عرصه بانکداري، کمیته نظارت بانکی بازل است. این کمیته که در سال 1975 میلادي و توسط رؤساي کل بانک هاي مرکزي کشورهاي گروه ( 10 ) پایه گذاري شد.
آثار و تبعات جرم پولشویی:
الف – آثار اقتصادی :
- بی ثباتی در اقتصاد و بی اعتماد شدن مردم به نظام مالی
- کاهش درآمد دولت
- افزایش هزینه های دولت
- کاهش کنترل دولت بر سیاست هاي اقتصادي
- تغییر جهت سرمایه گذاري ها و خروج سرمایه از کشور
- تضعیف امنیت اقتصادي
- تضعیف بخش خصوصی
- ……
ب – آثار اجتماعی : تخریب هنجارهاي اجتماعی و اخلاقیات وتضعیف نهادهاي مردمی
ج – خدشه دار شدن حیثیت بین المللی کشور
د- آثار سیاسی: پولشویی در کوتاه مدت مشروعیت سیاسی و در دراز مدت توسعه سیاسی را با مشکل مواجه می سازد و این امر به مرور زمان منجر به سلب اعتماد مردم نسبت به دولتشان خواهد شد.
H3: روش های تشخیص پولشویی :
- فعالیت‌های مالی غیر معمولی نسبت به الگوهای تراکنشات مالی معمول افراد.
- سپرده‌گذاری حجم زیادی از پول در حسابهای بانکی بدون مشخص بودن منبع آن.
- مجرمان از پاسخ دادن به سوالاتِ جزئی در خصوص منبع پول طفره می‌روند یا تدافعی عمل می‌کنند.
- در اطلاعاتی که مجرمان ارائه می‌کنند، اختلاف نظر وجود دارد.
- مبالغ هنگفتی توسط یک شخص ثالث در شرکت مجرمان بدون هیچ گونه توضیحی سرمایه گذاری می‌شود.
- تراکنش‌های مالی بسیار پیچیده.
- خرید مقدار زیادی ارز دیجیتال با استفاده از یک ارز فیات (دلار، یورو و …) مخصوصا در دوران رکود بازار ارزهای دیجیتال.
- خرید مقدار زیای جواهرات و شمش‌های طلا.
- تغییر مکرر حسابداران به علت جلوگیری از آشنایی کامل حسابداران با فعالیت‌های پولشویی مجرمان.
- وجود کسب و کارهای نقدی که درآمد هنگفت مشکوک دارند. مانند رستوران، جواهرفروشی، نمایندگی خودرو و صرافی.
H3: روش های پولشویی در سیستم بانکی :
- استفاده از ابزارهای بانکی همچون حوالجات بانکی
- انتقال تلگرافی برای جابه‌جا کردن پول در سطح بین المللی
- اسمورفینگ یا ساختاربندی؛ ایجاد سپرده‌های کوچک متعدد برای جلوگیری از گزارش معاملات نقدی مشکوک (حساب‌ها می‌تواند به اسم بستگان شخص ثالث، اسامی جعلی یا شرکتهای صوری باشند).
- خرید سهام کنترلی در یک بانک در کشوری با قوانین ضعیف در برابر پولشویی و انتقال پول از بانک بدون مورد پرسش قرار گرفتن.
- موسسات مالی غیربانکی مانند صرافی‌ها.
H4:جمع بندی و نتیجه گیری:
مطالب مرتبط با پولشویی بسیار گسترده و پیچیده است واز طرفی چون این اقدام در ادامه یک عمل مجرمانه صورت می گیرد لذا ما در این مقاله سعی کردیم مفاهیم اولیه آن شامل تعریف ، تاریخچه ، ویژگی ها ، آثار و روش های تشخیص آن را بیان کنیم تا ضمن آشنایی و شناخت ابتدایی بتوانید تا حدی درکشف و اطلاع رسانی آن به مراجع ذیصلاح موثر باشید.
بیشتر بخوانید: